نقشه‌های پلانیمتری و آلتیمتری چیست؟
نقشه‌برداری مسطّحه یا پلانیمتری (Planimetry):
هدف از این نوع نقشه‌برداری نمایش وضعیت مسطحاتی عوارض و تغییرات است و توجه خاصی به ارتفاع نقاط و پستی‌وبلندی‌ها ندارد؛ و به نقشه‌های به‌دست‌آمده در این شاخه را پلان می‌گویند؛ مثل پلان یک پارک و موارد مشابه آن.
نقشه‌برداری ارتفاعی یا آلتیمتری (Altimetry):
- هدف از این نوع نقشه‌برداری نمایش وضعیت ارتفاعی عوارض و تغییرات است و بیشتر برای تهیه برش‌های طولی و عرضی همانند شکل‌های زیر استفاده می‌شود
- نکته: برای نقشه آلتیمتری (Altimetry Map) گاها در سایت‌های دیگر اصلاح آنتیمتری استفاده‌شده که نادرست است و نقشه توپوگرافی یا «نقشه ارتفاع سنجی Altimetry Map » نقشه‌ای است که اطلاعات مربوط به ارتفاع زمین یا سطح دریا را نشان می‌دهد که این نقشه‌ها معمولاً برای نشان دادن ویژگی‌های فیزیکی زمین مانند تپه‌ها، دره‌ها، کوه‌ها و سایر ویژگی‌های ارتفاعی استفاده می‌شود.
در انتخاب خط پروژه مخصوصاً روی برش‌ها یا پروفیل‌های طولی همیشه تلاش می‌شود که حجم عملیات خاک‌برداری با حجم عملیات خاک‌ریزی برابر باشد و مقدار این دو نیز به بهترین حالت ممکن برسد.
به نقشه توپوگرافی این شاخه توپومتری نیز گفته می‌شود که جهت نشان دادن وضعیت مسطحاتی و ارتفاعی نقاط مختلف به‌صورت هم‌زمان بکار می‌رود. نقشه‌های توپوگرافی پایه‌ای برای تهیه سایر نقشه‌ها کاربرد دارد. در نقشه‌های توپوگرافی ارتفاع نقاط با کمک خطوط منحنی شکل که خطوط تراز یا منحنی‌های میزان (خط کرو) نامیده می‌شوند نمایش داده می‌شود.
دستگاه استریوسکوپ چه کاربردی دارد؟
جهت تفسیر عکس‌های هوایی از دستگاهی به نام استریوسکوپ استفاده می‌شود. این دستگاه کمک می‌کند تا منطقه موردنظر را از روی عکس‌های هوایی به‌صورت برجسته مشاهده کنند. استریوسکوپ معمولاً در دو نوع جیبی و آینه‌ای در بازار موجود است
- نکته: منظور از اصطلاح «موزاییک عکسی» در این مبحث چیدن عکس‌های هوایی در کنار یکدیگر با در نظر گرفتن همپوشانی طولی و عرضی آن‌ها می‌باشد.
نقشه‌برداری مسیر چیست؟
این شاخه از نقشه‌برداری برای برداشت و پیاده کردن راه، راه‌آهن، خطوط انتقال (آب و گاز و …)، دکل گذاری و موارد مشابه آن‌ها کاربرد دارد.
نقشه‌برداری هوایی یا فتوگرافی چیست؟
نقشه‌برداری هوایی برای تهیه نقشه‌های مبنا در سطح وسیع و زمانی کوتاه مورداستفاده است. در این شاخه به کمک دوربین‌های مخصوص و معمولاً توسط هواپیمایی که با سرعت ثابت روی منطقه موردنظر در زون‌های مختلف حرکت می‌کنند ابتدا از منطقه موردنظر عکس‌برداری کرده و سپس از روی عکس‌های به‌دست‌آمده با توجه به همپوشانی طولی و عرضی، نقشه‌های موردنظر را تهیه می‌کنند. همپوشانی طولی تصاویر حدود ۶۰% و همپوشانی عرضی تصاویر حدود ۲۰% می‌باشد.
- به مجموعه عملیاتی که در این شاخه برای تبدیل عکس به نقشه توسط کارشناس رسمی دادگستری نقشه‌برداری انجام می‌شود «آسترو» یا «کار عکسی» گفته می‌شود
نقشه‌برداری نظامی:
همان‌طور که از نام این شاخه مشخص است جهت تهیه نقشه‌های نظامی و تعیین نقاط استراتژیک کاربرد دارد از ویژگی‌های این نقشه‌برداری این است که از ساده‌ترین وسایل تا پیچیده‌ترین وسایل نقشه‌برداری در آن استفاده می‌شود. لازم به ذکر است که انگیزه اصلی پیشرفت این علم کاربردهای نظامی می‌باشد.
نقشه‌برداری مشتقه (موضوعی) چیست؟
این شاخه از نقشه‌برداری با اکثر علوم و فنّاوری‌ها در ارتباط است و حاصل این ارتباط تهیه نقشه‌هایی متفاوت با موضوعات مختلف نظیر موارد زیراست:
1- نقشه‌برداری کاداستر (نقشه‌برداری ثبتی و املاکی) 2- نقشه‌های هواشناسی 3- نقشه‌های دوران زمین‌شناسی 4- نقشه‌های آماری 5- نقشه‌های تکتونیکی (بررسی تغییر پوسته‌های زمین) 6- نقشه‌های نجومی
در این شاخه نقشه‌برداری کاداستر به تهیه نقشه‌های مربوط به تفکیک اراضی، تعیین حدود اراضی و زمین‌های شهری و همچنین تهیه نقشه‌های مسطحاتی و تعیین مساحت زمین‌ها و یا پیاده کردن آن‌ها کمک می‌کند.
نقشه‌برداری ژئودوزی:
ژئودوزی درواقع علمی است که در مورد شکل و ابعاد زمین و همچنین تغییرات آن و تعیین موقعیت نقاط مختلف زمین بحث و بررسی می‌کند. منظور از نقشه‌برداری ژئودوزی یعنی نقشه‌برداری در مقیاسی وسیع که شامل تهیه نقشه‌های استانی، کشوری و قاره‌ای می‌باشد.
نقشه‌برداری مستوی:
نقشه‌برداری مستوی یعنی نقشه‌برداری در زمین‌های کوچک با وسعت کمتر از ۱۰km * ۱۰ km و بدیهی است که در این شاخه، زمین مسطح فرض شده و در محاسبات از روابط هندسه مسطّحه استفاده می‌شود.
نقشه‌برداری هیدروگرافی یا آب‌نگاری چیست؟
در این شاخه از نقشه‌برداری، نقشه‌های موردنیاز از کف رودخانه‌ها، دریاها، دریاچه‌ها و موارد مشابه برداشت می‌شود و درواقع در این نقشه‌ها ناهمواری‌های سطح زمین در زیر آب‌ها مشخص می‌شود. به نقشه‌های هیدروگرافی که جهت راهنمایی دریانوردان استفاده می‌شود «چارت دریایی» می‌گویند.
تقسیم‌بندی در عملیات نقشه‌برداری چگونه است:
عملیات نقشه‌برداری درواقع به دودسته بزرگ تقسیم می‌شود:
1- عملیات نقشه‌برداری مربوط به نشان دادن چگونگی مسطحات یک منطقه یا پلانیمتری
2- عملیات نقشه‌برداری مربوط به نشان دادن وضع ارتفاعی یک منطقه (آلتیمتری)
عملیات مسطحاتی یا پلانی متری چیست؟
در این مورد باید مشخصات مسطحاتی منطقه مثل نمایش مسیر یک رودخانه یا یک بزرگراه، تقاطع راه‌ها، موقعیت املاک و غیره را بر روی صفحه یا نقشه معلوم کرد. به‌عنوان‌مثال اگر طبق شکل زیر مسیری مثل d داشته باشیم و ناظری روی نقطه A باشد کافی است که برای رسم این مسیر، فواصل AQ ,AM,… و همچنین زاویه بین آن‌ها را نسبت به یک امتداد مشخصی مثل شمال نقطهA یا یک نقطه محلی و قراردادی در امتدادی از قبل تعریف‌شده که برداشت ما را می‌تواند راحت‌تر کند را داشته باشیم.
با توجه به مقیاس مورد درخواست و مقادیر اندازه‌گیری شده، وضعیت مسیر موردنظر را می‌توان روی صفحه‌نمایش داد. باید توجه شود که برای نقشه‌برداری یک منطقه لازم است موقعیت نقاط مشاهده در دست باشد و این موقعیت‌ها توسط کانوای نقشه‌برداری یا شبکه نقشه‌برداری که متکی به نقاط ژئودزی می‌باشد، حاصل می‌شود. درنتیجه معلوم می‌شود جهت نقشه‌برداری یک منطقه، به وجود آوردن نقاط کانوا ضروری می‌باشد..
دلایل ایجاد شبکه نقاط کنترل یا کانوای نقشه‌برداری چیست؟
جهت تهیه نقشه از مناطق مختلف و اتصال آن‌ها به هم درصورتی‌که شبکه آن‌ها متکی به نقاط ژئودزی نباشد نقشه‌ها شامل پوشش کامل نمی‌شوند. در نقشه‌برداری وقتی از مبدأ دور می‌شویم مقدار خطاهای اندازه‌گیری شده و ترسیم‌شده باهم جمع می‌شوند و خطای بزرگی را که قابل‌اغماض نیست ایجاد می‌کنند درنتیجه عملیات نقشه‌برداری باید با اتکا به شبکه انجام شود پس بهتر است که شبکه نیز متکی به نقاط ژئودزی باشد.
عملیات ارتفاعی یا آلتی متری چیست؟
همان‌گونه که بیان شد در مورد پلانیمتری ابهامی وجود ندارد چون با توجه به بحث فوق به هر نقطه یک X وY یعنی طول و عرض جغرافیایی تعلق می‌گیرد که توسط سیستم مختصات می‌توان روی کاغذ انتقال داد.
اما در مورد نشان دادن ارتفاعات(X,Y,Z)، چندراه پیشنهادشده که جهت دستیابی به ارتفاع نقاط شبکه یا کانوا در نقشه‌برداری حتماً نیاز به انجام عملیات ترازیابی مستقیم می‌باشد این را بدانید که جهت دستیابی به ارتفاع نقاط می‌توان از انواع روش‌ها همانند ترازیابی مثلثاتی توسط توتال استیشن یا ترازیابی توسط GPS با دیتای تقریباً دقیق و .. استفاده کرد اما بهترین و دقیق‌ترین روش، ترازیابی مستقیم با استفاده از دستگاه دوربین ترازیاب (نیوو) و شاخص می‌باشد.
روش‌های نشان دادن ارتفاعات در نقشه:
برجسته: ارتفاعات با اشل قراردادی به‌صورت برجسته نشان داده می‌شود هرچند این نقشه ازنظر بیننده معمولی گویا و واضح است اما جهت انجام کارهای فنی و دقیق مورداستفاده نیست.
سایه بندی: در فرآیند سایه بندی به یک سطح برجسته، تحت زاویه مشخصی نور تابیده می‌شود و متناسب با بلندی، سایه به وجود می‌آید و توسط اشل قراردادی به روی نقشه منتقل می‌شود این روش نیز ازنظر بیننده معمولی گویا واضح است اما جهت استفاده فنی و دقیق با مشکل روبروست.
سطوح تراز: سطوح تراز رایج‌ترین روش نشان دادن ارتفاعات می‌باشد. یعنی یک سطح برجسته را با صفحات موازی سطح تراز قطع می‌کنند و تصویر افقی مقاطع را رسم می‌کنند.